ZIELEŃ MIEJSKA Posadź drzewo, ale z rozwagą

Po posadzeniu drzew przy ulicach i w innych miejscach narażonych na ugniatanie gleby, systemy korzeniowe powinny być chronione przez zamontowanie ażurowych elementów zabezpieczających przed ubijaniem

Warunki rozwoju roślin w miastach są szczególnie trudne. Gęsta zabudowa sprawia, że drzewa nie mają wystarczająco dużo miejsca na swobodny rozrost koron i systemów korzeniowych. Wysokie budynki zasłaniają światło, a rury grzewcze wysuszają glebę. Chodniki i asfalt uniemożliwiają retencję wód opadowych, które zamiast do ziemi, spływają do studzienek kanalizacyjnych. Utwardzona nawierzchnia ogranicza dostęp do powietrza i powoduje znaczne zbicie gleby, utrudniając wzrost korzeniom, między którymi zalega jeszcze niejednokrotnie gruz. Silnie nagrzewające się mury podnoszą temperaturę, zmuszając rośliny do zwiększonej transpiracji, przez co w lecie cierpią one z powodu suszy. Sąsiedztwo ulic wpływa z kolei na zasolenie gleby, nie mówiąc już o stopniu zanieczyszczenia powietrza, tym większym, im większe jest natężenie ruchu.

O ile na skażenie środowiska miejskiego niewiele można poradzić, pozostałe niedostatki w znacznym stopniu zrekompensuje dobór odpowiednich gatunków roślin oraz właściwe zabiegi pielęgnacyjne.

Jakie rośliny do miasta?
Wybierając drzewa i krzewy do miast, należy zwrócić uwagę na takie czynniki, jak szybkość wzrostu poszczególnych gatunków, ich odporność, zdolności regeneracyjne, a także walory estetyczne. Rośliny muszą być wystarczająco wytrzymałe, aby przetrwać miejskie susze, atak szkodników czy choroby, zmierzyć się z zanieczyszczeniem powietrza oraz zasoleniem i ubiciem gleby. Muszą mieć także wysokie zdolności regeneracyjne, gdyż ich części naziemne i korzenie są bardzo często narażone na mechaniczne uszkodzenia, powstałe w wyniku prac budowlanych, wykopów i niefrasobliwego parkowania pojazdów.

Nie mniej ważne są ich walory dekoracyjne. Jeśli rośliny mają cieszyć nasze oczy i dobrze komponować się z otoczeniem, powinno się dobrze przyjrzeć ich kwiatom, owocom, prześledzić intensywność zabarwienia liści w czasie sezonu wegetatywnego i poza nim. Nie każde drzewo czy krzew, który ładnie wygląda w okresie kwitnienia, równie dobrze spełni swoje funkcje podczas owocowania, szczególnie w przypadku, gdy owoce zamiast zdobić, spadając, zaczną zanieczyszczać chodnik.

Odpowiednie miejsce
Niezwykle istotny w procesie zakładania zieleni jest przemyślany wybór miejsca. Trudne warunki środowiskowe nie muszą z góry przesądzać o niepowodzeniu nasadzeń. Nawet przy bardzo ruchliwych trasach komunikacyjnych mogą rozwijać się drzewa i krzewy, pod warunkiem, że dobrany zostanie odpowiedni gatunek. Dokonując wyboru należy kierować się jednak nie tylko jego odpornością na zanieczyszczenia, ale także wielkością przestrzeni, jaką dysponujemy. Jeśli na wąskim pasie zieleni, usytuowanym między dużą arterią i trotuarem lub budynkiem, posadzimy silne, szybko rosnące drzewo, wkrótce może okazać się, że jego korzenie rozsadzają chodnik, a korona zasłania dostęp do światła. Dlatego w przypadku wąskich ulic i skwerów, gdzie jednocześnie występuje duże natężenie ruchu kołowego, zalecane są gatunki i odmiany drzew o kulistych, niewielkich koronach, o wąskim pokroju oraz drzewa wolno rosnące, nieprzekaraczające 6-10 metrów wysokości.

– W takich warunkach doskonale sprawdzi się np. klon polny i zwyczajny, zarówno jego odmiana kolumnowa, jak i kulista, a także leszczyna turecka czy grusza drobnoowocowa – wymienia Lesław Rachwał, dendrolog z Instytutu Dendrologii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku. – Odpowiednie będą też np. wiązowiec zachodni, głóg cętkowany, różne odmiany jabłoni, wiśni, dąb szypułkowy stożkowaty oraz wiąz syberyjski. W przypadku krzewów proponowałbym berberys, rokitnik pospolity, forsycję pośrednią, tamaryszek, cis pospolity, sosnę górską, różne odmiany jaśminowca, śnieguliczki i derenia. Nie mają one dużych wymagań siedliskowych, dobrze znoszą miejskie warunki i są atrakcyjne o każdej porze roku. Wśród wymienionych jedynie dereń, ma zwiększone wymagania co do wilgotności. Uważałbym natomiast z oliwnikiem wąskolistnym, gdyż jego korzenie uszkadzają utwardzane powierzchnie, nie można więc go sadzić w bezpośrednim sąsiedztwie przejść dla pieszych i jezdni.

Wymienione przykłady mogłyby sugerować, że warunki miejskie przekreślają szanse powodzenia nasadzeń większych drzew i krzewów.

– Nie jest tak do końca. W miastach jest wiele ulic i placów, gdzie istnieje wystarczająco dużo miejsca dla drzew nawet o swobodnie rozrastających się i szerokich koronach. Nie brak także szerokich alei spacerowych i bulwarów, jak i terenów pozbawionych napowietrznych przewodów elektrycznych i linii telekomunikacyjnych. W takich warunkach mogą znaleźć zastosowanie drzewa o większych koronach, jak np. klony, kasztanowce, brzozy, graby, jesiony czy lipy. Z wyjątkiem miejsc eksponowanych nie jest to odpowiednie miejsce do stosowania drzew i krzewów o niewielkich rozmiarach. Należy jednak pamiętać o zachowaniu odpowiedniej odległości od jezdni, a także o kryterium rejonizacji, gdyż nie każdy gatunek równie dobrze sprawdzi się na terenie całego kraju. Olsze czarna i szara, podobnie jak topole, wierzby biała i krucha, wiąz szypułkowy czy platan klonolistny będą wymagać środowiska o większej wilgotności. Platan ponadto lepiej sprawdzi się w województwach zachodnich ze względu na swoje wymagania glebowe – wyjaśnia Lesław Rachwał.

Właściwa pielęgnacja
Kiedy już dokonano wyboru gatunków drzew i krzewów z uwzględnieniem odpowiedniego dla nich miejsca, należy zapewnić im właściwą pielęgnację.

– Tak naprawdę zabiegi pielęgnacyjne rozpoczynają się już w momencie urządzania terenu – wyjaśnia prof. Piotr Urbański z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. – Wprawdzie sadzimy drzewa z uformowaną koroną, ale musimy pamiętać jeszcze o dokonaniu cięć pielęgnacyjnych, redukcji uszkodzonych korzeni, starannym przygotowaniu gleby. Ważne jest, by przed sadzeniem drzew umieścić rury napowietrzające przy systemie korzeniowym. Pozwolą one na dostarczanie powietrza, co jest szczególnie istotne w warunkach miejskich, przy skażonej glebie i braku odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych.

Na właściwe przygotowanie podłoża w momencie sadzenia roślin, zwraca także uwagę dr Tomasz Bojarczuk z Instytutu Dendrologii PAN.

– Bardzo istotna jest mikroniwelacja terenu wokół posadzonych drzew i skupin krzewów. Szczególnie w miejscach zabudowanych, pokrytych asfaltem, kostką brukową czy płytami chodnikowymi, nachylenie powierzchni terenu powinno być tak wyprofilowane, aby wody opadowe spływały w kierunku roślin, a nie odwrotnie, co pomoże zapobiec ich odwodnieniu. Dodatkowo po posadzeniu drzew przy ulicach i w innych miejscach narażonych na ugniatanie gleby, systemy korzeniowe powinny być chronione przez zamontowanie ażurowych elementów zabezpieczających przed ubijaniem – dodaje dr Tomasz Bojarczuk.

Choć warunki w miastach w znacznym stopniu ograniczają prawidłowy rozwój roślin, warto poświęcić trochę czasu i środków na dobór odpowiednich gatunków oraz właściwe zabiegi pielęgnacyjne. Inwestycja ta z pewnością przyniesie korzyści w postaci zdrowej zadbanej zieleni, mogącej dobrze spełniać swoje funkcje.