ODPADY Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny – kolejny odpad czy faktyczne zagrożenie?

Od kilkunastu lat przemysł elektroniczny stanowi jedną z najszybciej rozwijających się dziedzin gospodarki na świecie, a rosnący popyt na urządzenia elektryczne i elektroniczne wymusza wprowadzanie przez producentów coraz większej ilości urządzeń na rynek. Niestety rozwój przemysłu elektrycznego i elektronicznego oprócz wymiernych zalet zarówno dla producentów, jak i użytkowników niesie ze sobą zagrożenie dla środowiska naturalnego.

Sprzęt na chwilę
Nieustający rozwój nowych technologii spowodował znaczne skrócenie czasu użytkowania urządzeń, co w konsekwencji doprowadziło do istotnego zwiększenia ilości odpadów powstałych ze sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Trend ten można zaobserwować np. w branży komputerowej i telekomunikacyjnej, zwłaszcza w przypadku urządzeń osobistych, takich jak telefony komórkowe czy też komputery przenośne. Ponieważ nie ma możliwości uniknięcia generowania odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego, trzeba zadbać o ich odpowiednie zagospodarowanie, mające na celu odzysk i ponowne użycie energii oraz materiałów w nich zawartych. Zgodnie z ustawą o odpadach, poprzez gospodarowanie odpadami należy rozumieć zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów.

Nie wszystko złoto...
Selektywna zbiórka upraszcza proces gospodarowania odpadami, redukuje jego koszt jednocześnie zmniejszając prawdopodobieństwo składowania zużytego sprzętu poza przystosowanymi do tego celu punktami zbierania.

Sprzęt elektryczny i elektroniczny składa się głównie z tworzyw sztucznych, szkła oraz metali takich, jak np. miedź, żelazo, ołów, nikiel, które z powodzeniem można ponownie wykorzystać. Metale szlachetne takie, jak złoto, srebro, pallad oraz półprzewodniki stanowią niewielki udział w ogólnej masie sprzętu, jednak ze względu na wysoką wartość rynkową są również przedmiotem zainteresowania przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie recyklingu.

W skład sprzętu elektrycznego i elektronicznego wchodzą również substancje, które zostały uznane za niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego lub mogące negatywnie oddziaływać na środowisko, np. czynniki chłodnicze zubożające warstwę ozonową. Część substancji, między innymi ołów, kadm, rtęć, została objęta zakazem stosowania w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym powszechnego użytku (poza kilkoma wyjątkami) od dnia 1 lipca 2006 r. na mocy przepisów dyrektywy RoHS. Znaczna część urządzeń obecnie używanych została wprowadzona przed wejściem w życie przepisów dyrektywy, w związku z czym, pomimo obecnie obowiązujących przepisów dyrektywy RoHS, urządzenia te mogą zawierać niebezpieczne substancje wymienione powyżej.

Sprzęt, który został wprowadzony w przeciągu ostatnich kilku lat i jest w chwili obecnej użytkowany, może być obecny na rynku jeszcze przez wiele lat. Należy przy tym podkreślić, że substancje niebezpieczne zawarte w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym stwarzają największe niebezpieczeństwo dla środowiska naturalnego, a tym samym dla zdrowia ludzkiego nie podczas jego użytkowania, ale podczas jego utylizacji w momencie, gdy sprzęt staje się odpadem. W związku z tym istotną kwestią jest zapewnienie odpowiedniej infrastruktury technicznej na każdym etapie procesu zagospodarowywania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego.

Realne niebezpieczeństwo
Zużyty sprzęt powinien być przetwarzany w zakładach wyposażonych w specjalistyczne instalacje zapobiegające przedostawaniu się substancji niebezpiecznych do gleby, wód oraz powietrza. Przepisy ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym określają wymagania, jakie musi spełniać zarówno miejsce, w którym przetwarzający magazynuje zużyty sprzęt, jak i wyposażenie zakładu przetwarzania. Przetwarzanie sprzętu poza zakładami przetwarzania może mieć porównywalnie destruktywne konsekwencje dla środowiska naturalnego, jak umieszczanie zużytego sprzętu na komunalnych składowiskach odpadów.

W przypadku niewłaściwie przeprowadzonego procesu przetwarzania zużytego sprzętu zawarte substancje niebezpieczne mogą przedostać się bezpośrednio do gleby. Substancje niebezpieczne wprowadzone do gleby zanieczyszczają również rośliny uprawne, wody gruntowe i w konsekwencji okoliczne zbiorniki wodne. Niektóre substancje takie jak srebro, miedź czy chrom są silnie toksyczne dla organizmów wodnych.

Do organizmu ludzkiego substancje niebezpieczne dostają się główne poprzez układ oddechowy i przewód pokarmowy. Ołów kumulując się w organizmie ludzkim upośledza funkcje układu nerwowego uszkadzając mózg, hamuje wytwarzanie hemoglobiny. Kadm kumuluje się głównie w nerkach i wątrobie, w konsekwencji powodując ich uszkodzenie, ponadto powoduje anemię oraz jest przyczyną zmian w układzie krążenia. Ma również działanie rakotwórcze. Ostre zatrucie parami rtęci może doprowadzić do niewydolności oddechowej poprzez ostre zapalenie płuc i oskrzeli, powoduje uszkodzenia nerek i ośrodkowego układu nerwowego. Stałe poddawanie organizmu ludzkiego na działanie nawet niewielkich ilości substancji niebezpiecznych może prowadzić do nieodwracalnych zmian w organizmie.

Pierwsze objawy zatrucia wynikające z powolnego, aczkolwiek sukcesywnego wyniszczania organizmu, mogą ujawnić się po wielu latach, niekoniecznie będąc powiązanymi z ich faktycznymi przyczynami.

Najważniejsza jest edukacja
Należy oczywiście podkreślić, że odpady sprzętu elektrycznego i elektronicznego są tylko jednym z wielu otaczających nas źródeł substancji niebezpiecznych dla zdrowia ludzkiego oraz negatywnie wpływających na środowisko naturalnie, niemniej jednak należy mieć świadomość, że każde, nawet najmniejsze urządzenie elektryczne i elektroniczne oddane w punkcie zbiórki, to o jedno urządzenie mniej na składowisku odpadów komunalnych. Pomimo ciągle aktualnych problemów związanych ze zbyt małą gęstością sieci punktów zbierania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego oraz zbyt mało nagłośnionym problemem „elektrośmieci” czy też brakiem kampanii informacyjnych w mediach dotyczących praw użytkownika sprzętu, zdecydowanie warto wyszukać najbliższy w okolicy punkt zbierania, w którym mamy prawo oddać bezpłatnie zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny. Przyjmując dziś postawę pro-ekologiczną przyczyniamy się do zwiększenia prawdopodobieństwa, że przyszłe pokolenia, podobnie jak my, będą miały dostęp do surowców naturalnych oraz możliwość egzystencji w środowisku naturalnym.