Tomalik komentuje: Likwidacja gimnazjów, nowoczesnych szkół wyposażonych za publiczne pieniądze

We wtorek nasze Zgromadzenie ogromną większością (przy jednym głosie sprzeciwu) przyjęło Stanowisko Związku Gmin Śląska Opolskiego wobec rządowego projektu ustawy dotyczącej likwidacji gimnazjów i przewidywanych skutków likwidacji gimnazjów w gminach członkowskich.

Wcześniej wszyscy burmistrzowie i wójtowie, skarbnicy i naczelnicy wydziałów oświaty otrzymali opracowania z większych gmin miejsko-wiejskich, w których miasto jest stolicą powiatu, jak i z mniejszych gmin na temat przewidywanych skutków likwidacji gimnazjów z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań.

Burmistrz gminy miejsko-wiejskiej (31 tys. mieszkańców) stwierdza, że Gmina od momentu powołania gimnazjów wydała blisko 25 mln zł na samo stworzenie i rozwinięcie bazy dydaktycznej dla jednostek tego typu. W tym samym czasie Gmina inwestowała również w rozwój bazy dydaktycznej szkół podstawowych uwzględniając specyfikę szkoły 6-letniej. Zmiany organizacyjne oraz dążenie do zaspokojenia potrzeb i oczekiwań mieszkańców, co do zapewnienia opieki przedszkolnej dzieciom sprawiły, że Gmina poniosła w 2016 roku dodatkowe koszty sięgające 0,5 mln zł związane z utworzeniem i funkcjonowaniem nowych oddziałów (w tym ich wyposażeniem) oraz z dostosowaniem pomieszczeń szkolnych i terenów zewnętrznych na potrzeby dzieci przedszkolnych.

Na to nałożą się skutki proponowanych zmian związanych z likwidacją gimnazjów. W gminie zamieszkanej przez 31 tys. mieszkańców w roku szkolnym 2016/2017 jest 11 szkół podstawowych (89 oddziałów) i 3 gimnazja (26 oddziałów). W roku szkolnym 2017/2018 szkoły podstawowe będą poszerzone o klasę VII (w tych szkołach dodatkowo 14 oddziałów), a gimnazja pomniejszone o klasę I (tu mniej o 8 oddziałów), w roku szkolnym 2018/2019 w szkołach podstawowych przybędzie kolejnych 15 oddziałów, a w gimnazjach ubędzie kolejnych 10 oddziałów. W roku szkolnym 2019/2020 nie będzie już gimnazjów w gminie.

Mimo pozornie zwiększonego zapotrzebowania na nauczycieli z gimnazjów wynikającego z utworzenia większej liczby oddziałów w szkołach podstawowych od liczby zlikwidowanych oddziałów w gimnazjach, szkoły podstawowe w większym stopniu będą tylko „uzupełniać” braki kadrowe niż „zapełniać”. W konsekwencji tylko pewna część nauczycieli gimnazjów znajdzie stabilne zatrudnienie w wymiarze nie niższym od obecnego w gimnazjach (lub na poziomie co najmniej pełnego etatu). Dla znaczącej części nauczycieli (w niektórych samorządach może to być nawet przeważająca część obecnych nauczycieli gimnazjów) zmiany ustrojowe kreują perspektywę zatrudnienia „rozproszonego” bądź zatrudnienia w niepełnym wymiarze etatu.

Wykorzystanie istniejących obiektów gimnazjalnych i przeniesienie do nich istniejących szkół podstawowych wiąże się z koniecznością rewizji obwodów. Nowe lokalizacje szkół podstawowych mogą znacząco zmienić odległość odległości domu ucznia do szkoły. Ponadto wykorzystanie zaplecza dydaktycznego gimnazjów na potrzeby szkół podstawowych może doprowadzić do nierównomiernego położenia szkół podstawowych (większym skupieniu w części miasta przy jednoczesnym braku tego typu placówek w innej części obszaru prawdopodobna jest sytuacja, gdy w jednej połowie miasta umiejscowione będą cztery szkoły podstawowe, a w drugiej żadna).

Burmistrz wskazuje na ograniczoną pojemność istniejących szkół podstawowych związaną z przyjęciem dodatkowych dwóch roczników. W ostatnich kilkunastu latach – tj. od reformy edukacyjnej wprowadzającej do polskiego systemu oświaty – szkoły podstawowe przystosowywano do potrzeb 6-letniego cyklu nauczania. W konsekwencji w wielu przypadkach powrót 8-letniej szkoły podstawowej może oznaczać problemy z zabezpieczeniem odpowiedniej liczby sal dydaktycznych, czy stworzeniem odpowiednich pracowni przedmiotowych.

Łączenie placówek, ich wygaszanie i przenoszenie nie może zakłócać rozwoju ucznia. 

Nieefektywne wykorzystanie bazy dydaktycznej w okresie przejściowym w połączeniu z kosztami funkcjonowania oświaty i niewystarczającym finansowaniem z budżetu państwa musi rodzić pytania o możliwość np. wcześniejszego przeniesienia wszystkich gimnazjów do jednego budynku, czy wcześniejszego przeniesienia szkoły podstawowej do budynku gimnazjum (w trakcie jego „wygaszania”). Wszystkie te rozważania muszą uwzględniać – oprócz aspektów ekonomicznych – dobro ucznia i brać pod uwagę skutki „przerzucania uczniów” czy umieszczania w jednym budynku dzieci najmłodszych (czyli już nawet w wieku 6 lat) z najstarszymi gimnazjalistami (16-letnimi, a nawet starszymi).

Burmistrz ostrzega przed spadkiem jakości edukacji w „wygaszanych” gimnazjach. Należy liczyć się z faktem, że uwaga nauczycieli gimnazjów od chwili obecnej jest skupiona na jak najszybszym znalezieniu nowej stabilnej pracy i odejściu z „tonącego okrętu”. Oznaczać to może duże problemy z zabezpieczeniem kadrowym w gimnazjach oraz z jakością pracy z uczniem w warunkach tak dużej niepewności.

Na zakończenie swojego opracowania Burmistrz gminy miejsko-wiejskiej (31 tys. mieszkańców) ocenia koszty związane ze stopniową likwidacją gimnazjów – ze szczególnym uwzględnieniem kosztów osobowych przełomu lat szkolnych 2016/2017 i 2017/2018 oraz roku szkolnego 2017/2018. Koniec roku szkolnego 2016/2017 może dla samorządów oznaczać ogromne koszty związane z odprawami wypłacanymi nauczycielom z art. 20 ustawy Karta Nauczyciela. Rok szkolny 2016/2017 jest ostatnim rokiem funkcjonowania gimnazjów z dominującą liczbą nauczycieli pełnozatrudnionych. Zatem propozycje zmniejszenia wymiaru etatu w ogromnej części nie będą przyjmowane przez nauczycieli ze względu na ostatnią szansą otrzymania pełnej odprawy 6-miesięcznej (liczonej od wynagrodzenia zasadniczego), czy też skorzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Należy się liczyć z faktem, że wobec znaczącego wzrostu kosztów funkcjonowania szkół podstawowych w roku 2017 (w związku rozszerzeniem szkół podstawowych o klasy siódme) nie nastąpi odczuwalny spadek kosztów funkcjonowania gimnazjów (w związku z „wygaszeniem” klas pierwszych). Całkiem prawdopodobny jest scenariusz, w którym gimnazja będą kosztowały samorządy nie mniej niż w roku 2016, podczas gdy szkoły podstawowe będą już wyraźnie „droższe”. Do tych kosztów dojdą koszty związane z przystosowywaniem bazy dydaktycznej szkół podstawowych na potrzeby 8-letniego cyklu nauczania (koszty adaptacji pomieszczeń na sale lekcyjne, koszty zakupu dodatkowego wyposażenia, czy pomocy dydaktycznych).

Kolejna gmina miejsko-wiejska (11,6 tys. mieszkańców) posiada 4 szkoły. W mieście są to gimnazjum i szkoła podstawowa, a na terenie wiejskim są to 2 zespoły szkolno-gimnazjalne. Według szacunków Burmistrza w wyniku likwidacji gimnazjów pracę straci co najmniej 15 nauczycieli, 2 pracowników administracji i 4 pracowników obsługi. Koszty wypłaty odpraw szacuje się na 726.265 zł. Burmistrz stwierdza, że pracownicy pedagogiczni, którzy zostaną zwolnieni, to w większości nauczyciele dyplomowani, posiadający wysokie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe.

Gmina wiejska (9,6 tys. mieszkańców) posiada 4 samodzielne szkoły podstawowe i 1 samodzielne gimnazjum. Wójt planuje, że po zmianach stworzona zostanie sieć szkół obejmująca 3 szkoły podstawowe z klasami I – VIII i jedną szkołę podstawową, w której nauka będzie się odbywać w dwóch budynkach niezbyt oddalonych od siebie, w obecnej szkole podstawowej klasy I – IV i w obecnym gimnazjum klasy V – VIII. […] Nasze gimnazjum posiada 14 sal dydaktycznych (pracowni), które po reformie niestety nie zostaną wykorzystane przez uczniów klas V-VIII, w związku z tym planuje się utworzyć archiwum dla jednostek organizacyjnych gminy oraz urzędu. W związku z reformą w 3 szkołach podstawowych nastąpi konieczność zakupu pomocy dydaktycznych oraz stworzenie pracowni chemicznej, fizycznej, biologicznej oraz zakup nowych ławek i krzeseł. Niestety szkoły podstawowe nie będą mogły skorzystać z pomocy ani krzeseł i ławek z gimnazjum, gdyż tam będą uczyć się jeszcze dzieci z klas II i II gimnazjum.

W ocenie Wójta również nie wszyscy nauczyciele znajdą zatrudnienie w szkołach podstawowych, gdyż po pierwsze szkoły podstawowe mają wykwalifikowanych nauczycieli, którzy będą mogli uczyć w klasach VII-VIII. Po drugie nauczyciele przedmiotowcy będą musieli uczyć w kilku szkołach, a to z kolei będzie uciążliwe zarówno dla dyrektorów szkół oraz nauczycieli, którzy nie będą w pełni dyspozycyjni oraz nie zawsze będzie też możliwość koordynacji dostosowania planów lekcji we wszystkich szkołach. W gimnazjum zatrudnionych obecnie jest 20 nauczycieli i trzeba będzie zwolnić około 25% kadry. Część nauczycieli ma możliwość przejścia na emeryturę. Z doświadczenia wiem, ze wykorzystają możliwość odejścia w związku z likwidacją stanowiska, co wiąże się z odprawą 6 + 3 miesięczną. Razem 9 miesięcznych pensji. Pozostali z 6-miesięczną odprawą.

Burmistrz gminy miejsko-wiejskiej (9,1tys. mieszkańców) wraca w swoim opracowaniu do dnia 15 grudnia 1999 r., gdy Rada Miejska jednomyślnie podjęła uchwałę w sprawie oceny funkcjonującej sieci szkół na terenie gminy. Wówczas zdecydowała, że docelowym kierunkiem w zakresie sieci szkół jest funkcjonowanie jednego gimnazjum i budowa nowego gimnazjum wraz z salą gimnastyczną. […] Problemem budowy sali gimnastycznej i gimnazjum zajmowały się rady trzech kadencji (1999-2010) i żadna nie podważyła celowości realizacji inwestycji. Trudno jest nawet wyobrazić sobie, by ich decyzja była niecelowa, nieuwzględniająca realiów demograficznych, czy nie przemyślana. Budowa gimnazjum jest właśnie dowodem na to, że w Gminie suwerenna w podejmowaniu decyzji jest Rada Miejska oraz dowodem na trwałość jest strategiczne myślenie i ciągłość w sprawowaniu władzy samorządowej. Obecna sieć obwodów składająca się z 3 szkół podstawowych i 1 gimnazjum wspólnego dla uczniów z całej Gminy to sieć uwzględniająca teraźniejsze i perspektywiczne uwarunkowania demograficzne, zapewniająca absolutnie najwyższe wymagania techniczne, dająca wszystkie możliwości kształtowania się młodego obywatela, wzbogacania jego talentu i rozwoju fizycznego, a także właściwych warunków pracy nauczycieli i kontaktów z rodzicami.

Burmistrz stwierdza, że na dzień rozliczenia budowy gimnazjum i sali gimnastycznej w listopadzie 2011 r. łączny koszt realizacji tego zadania wyniósł 10,5 miliona zł. Budowaliśmy z kredytu – według stanu na dzień 1 października 2016 r. pozostała do spłaty kwota ponad 4 mln zł + odsetki w wysokości około 730 tys. zł. Całość kwot została rozłożona na raty, aż do 2029 r. Ubolewam nad faktem, że dzieci z obecnych obwodów szkół podstawowych nie będą miały możliwości korzystania z tak nowoczesnej bazy dydaktycznej, pomocy naukowych i hali sportowej. Obecnie Gmina zapewnia najwyższy możliwy poziom usług edukacyjnych dla wszystkich uczniów klas gimnazjalnych zamieszkałych na terenie Gminy.

Burmistrz kolejnej gminy miejsko-wiejskiej (13,8 tys. mieszkańców) stwierdza, że na terenie naszej gminy zapowiedziana reforma dotknie 5 szkół podstawowych prowadzonych przez gminę, spowoduje likwidację gimnazjum grupującego młodzież ze wszystkich miejscowości na terenie gminy oraz przedłuży o 1 rok naukę w liceum ogólnokształcącym prowadzonym na podstawie porozumienia zawartego z Powiatem […]. Odrębnym tematem jest kwestia dotowania szkół funkcjonujących na terenie gminy, prowadzonych przez inne podmioty.

Burmistrz przewiduje, że nowy kształt struktury jednostek oświatowych oraz sieci szkolnej […] spowoduje w gminie docelowo ubytek jednego rocznika uczniów, co w latach kolejnych - o ile zostaną zachowane obecne zasady subwencjonowania gmin na zadania oświatowe - spowoduje pomniejszenie części oświatowej dla gminy o około 700-800 tysięcy zł rocznie (różnica pomiędzy liczba uczniów w roczniku gimnazjalnym i roczniku licealnym). Spadek ten w minimalnym stopniu może zostać zrekompensowany wzrostem liczby dzieci w szkołach wiejskich (klasy VII i VIII).

Burmistrz szacuje, że przewidywana likwidacja gimnazjów w najbliższych trzech latach szkolnych spowoduje konieczność zwalniania około 1/3 kadry pedagogicznej i organizowania tym ludziom możliwości dalszego zatrudniania w szkołach podstawowych prowadzonych przez gminę, w pierwszym roku – praktycznie w ułamkowych wymiarach czasu pracy.[…] Ujemne dla gminy skutki finansowe pojawią się już w roku 2017 w postaci wydatków na finansowanie kilku odpraw dla zwalnianych nauczycieli. Roczne ujemne skutki finansowe dla gminy, wynikające z wdrożenia ustawowych zmian systemowych mogą sięgać kwoty 1 miliona zł.

Na zakończenie Burmistrz gminy miejsko-wiejskiej (13,8 tys. mieszkańców) wyraża pogląd, że rozwiązania proponowane w projektach ustaw winny ulec znacznej modyfikacji, ponadto celowe byłoby ich przeprowadzenie w znacznie dłuższym horyzoncie czasowym, a nie w ciągu kilku miesięcy zapisanych w projekcie ustawy.

Podobnie wyglądają opracowania z pozostałych gmin. Burmistrz gminy miejsko-wiejskiej (24,2 tys. mieszkańców) zaakcentował, że to my będziemy wykonawcami nowych zapisów ustawowych. Fizycznie będziemy likwidować gimnazja, walcząc z protestami nauczycieli i rodziców.

Warto przypomnieć, że oświata jest oczkiem w głowie samorządów, a część gmin przejęło szkoły podstawowe w latach 1990-1995 na swój wniosek – przed ustawowym terminem. Wszystkie samorządy gminne w Polsce od 1 stycznia 1996 r. są organami prowadzącymi dla szkół podstawowych i placówek oświatowych, a od 1 września 1999 r. – dla gimnazjów. Wspólnoty gminne są właścicielami budynków szkół i infrastruktury do nich należącej.

Nasz Związek domaga się, aby samorządy gminne w Polsce wzorem takich państw jak Dania były uznawane jako rzeczywisty partner rządu do rozmów w sprawie planów strukturalnych zmian w oświacie publicznej na poziomie gminnym.

Na łamach Forum Samorządowego opisywałem sprawę głośnego lokautu w 2013 r. - duńską lekcję samorządności udzieloną całej Europie. Chodziło o lokaut nauczycieli - członków związków zawodowych w duńskich szkołach prowadzonych przez gminy. Lokaut trwał 4 tygodnie, prawie cały kwiecień. A wcześniej miał tam miejsce twardy spór dwóch dobrze zorganizowanych stron. Potem burmistrzowie zarządzili lokaut, mimo istnienia tam silnych związków zawodowych. W finale: premier Danii, która nie ingerowała ani w spór, ani w lokaut, po miesiącu jego trwania skierowała do parlamentu projekt ustawy zgodny z postulatami samorządowców.

Już w 1993 r. podczas konferencji naszego Związku pt. „Zadania gmin w systemie publicznych szkół podstawowych na przykładzie wybranych krajów Wspólnoty Europejskiej” prelegent z Belgii podawał nam przykłady świadczące o autonomii gmin jako organów prowadzących szkoły (faktycznych właścicieli tych szkół!).

Uważamy, że podstawą każdej głębokiej zmiany systemu oświaty musi być uzasadniona potrzeba jej wprowadzenia, potwierdzona wizją poprawy funkcjonowania całego systemu, poparta wcześniejszą społeczną akceptacją, z wyliczonymi kosztami jej wprowadzenia i dalszego funkcjonowania. Na razie takiej długoterminowej wizji nie ma, brak jest akceptacji społecznej. Zmiany oświatowe nie mogą być wprowadzane szybkimi decyzjami, gdyż skutkują one na kilkanaście kolejnych lat.

Szczegółowe oceny przewidywanych skutków likwidacji gimnazjów w gminach członkowskich, które otrzymaliśmy, wykazują, że wdrożenie planowanej ustawy – Prawo oświatowe spowoduje w poszczególnych gminach likwidację nowoczesnych szkół, dobrze wyposażonych ze środków publicznych.

Kolejna, po cofnięciu sześciolatków do przedszkoli i szybko przygotowana zmiana systemu oświaty spowoduje zamęt i nieporozumienia w gminach. Nasz Związek opowiada się za wstrzymaniem pośpiesznych zmian w oświacie publicznej do czasu przeprowadzenia rzeczywistych konsultacji z samorządami gminnymi.

zgso@zgso.org.pl