BEZPIECZEŃSTWO Bezpieczeństwo to nie tylko monitoring

Nasze poczucie bezpieczeństwa zależy od tak wielu czynników, że jego stopień bardzo często zaprzecza intuicyjnym osądom. Faktem jest, że zapewnienie poczucia bezpieczeństwa jest niezwykle ważnym aspektem pracy władz każdego szczebla, ale szczególnie samorządów. W wielu badaniach wskazano, że zagrożenie przestępczością jest jednym z najważniejszych czynników wyboru miejsca zamieszkania. W ankiecie przeprowadzonej w Wielkiej Brytanii ten czynnik wskazało najwięcej, bo aż 56 proc. mieszkańców. Na dalszych miejscach znajdowały się warunki mieszkaniowe, dostęp do ochrony zdrowia i jakość transportu. Nie można więc chyba przecenić zadania zapewnienia bezpieczeństwa tym bardziej, że inne badania wskazują, że Polacy także nie czują się pewnie, w miejscowościach, w których mieszkają. Co czwarty Polak boi się wieczornego spaceru, 24 proc. z nas boi się agresywnej młodzieży, a 23 proc. włamań do mieszkania.

Bezpieczeństwo i jego poczucie
Bezpieczeństwo i poczucie bezpieczeństwa nie są pojęciami tożsamymi.
– Nie ma tu prostego przełożenia. Faktyczne bezpieczeństwo i poczucie bezpieczeństwa nie są oczywiście całkowicie niezależne, ale czasami faktyczny wzrost poziomu bezpieczeństwa nie idzie w parze ze wzrostem poczucia bezpieczeństwa – mówi Paweł Waszkiewicz z Katedry Kryminalistyki UW.

W Polsce ogólne bezpieczeństwo od wielu lat wzrasta, ale nie zawsze towarzyszy temu wzrost poczucia bezpieczeństwa Polaków. Zdaniem Waszkiewicza ma na to wpływ kilka czynników, z czego najważniejszym jest wzrastająca liczba informacji na temat przestępstw, które pojawiają się w mediach. Wzrasta też stopień ich szczegółowości, są zdjęcia, filmy. To powoduje strach wśród Polaków, którzy są w stanie uwierzyć, że rozboje, morderstwa to codzienność także w ich okolicy.
To zjawisko szczególnie wyraźnie zaobserwowano w Polsce podczas kadencji AWS, gdy Ministerstwo Sprawiedliwości obrało ostry kurs na walkę z przestępczością. Badania prowadził specjalista w dziedzinie kryminalistyki, znany adwokat prof. Jan Widacki, który wykazał, że mimo rzeczywistego spadku przestępczości, poczucie bezpieczeństwa Polaków się pogorszyło. Jego zdaniem miały na to wpływ częste konferencje prasowe ministra, który relacjonował dokonania policji, a za tym szedł wzrost zainteresowania mediów sprawami przestępczości.

– Okazuje się, że jeżeli używamy retoryki wojennej, gdy na ulicach stale widoczni są funkcjonariusze policji, strażnicy miejscy i ochroniarze to mieszkańcy zaczynają nabierać przekonania, że na prawdę jest coś nie tak – mówi Paweł Waszkiewicz.

Nie przeceniajmy monitoringu
Narzędziem, po które samorządy sięgają najchętniej, są systemy monitoringu wizyjnego. Jest on powszechnie uważany za skuteczny środek poprawy bezpieczeństwa i jego poczucia wśród mieszkańców. Doceniany jest zarówno przez policję, władze, jak i samych mieszkańców.
– Nie ma żadnych badań wskazujących, że systemy monitoringu mają pozytywny wpływ na bezpieczeństwo i poczucie bezpieczeństwa – stwierdza stanowczo dr Paweł Waszkiewicz.
Co ciekawe, ci sami mieszkańcy, którzy są przekonani o skuteczności monitoringu, zapytani o poczucie bezpieczeństwa po jego zamontowaniu, nie wykazują znaczącej zmiany nastawienia w stosunku do okresu przed jego zamontowaniem.

Zarówno te badania, jak i troska o ochronę danych osobowych wpłynęły na to, że Wielka Brytania jest dziś pierwszym krajem, w którym odbywa się systematyczny demontaż systemów monitoringu.

W wielu krajach przepisy dotyczące instalacji monitoringu są też dużo surowsze. W Niemczech, żeby w ogóle zainstalować kamerę, musimy wykazać, że inne dostępne środki nie przynoszą efektu. Potem następuje weryfikacja. Jeżeli kamera przynosi efekt, to po zmniejszeniu występowania jakiegoś zjawiska kamerę się demontuje. Jeżeli nie przynosi efektu, to oczywiście także. – Ma być ona jedynie lekarstwem, a nie protezą na całe życie – komentuje Waszkiewicz.

Katowicki eksperyment
Na ciekawy eksperyment zdecydowały się władze Katowic. W dzielnicy Nikiszowiec zamierzają zainstalować na prośbę mieszkańców monitoring, do którego wgląd mają mieć sami mieszkańcy. Budzi to jednak obawy o ochronę danych osobowych.
– Docelowo chcemy, żeby to było dziesięć kamer obsługiwanych przez mieszkańców. Mają oni powołać zespół, który zajmie się stałą obserwacją. Dostęp do obrazu, za pomocą hasła, będą też mieli wszyscy mieszkańcy budynku, na którym kamera jest zainstalowana – relacjonuje Piotr Uszok, prezydent Katowic.

W Cieszynie rozważana jest instalacja monitoringu w celu strzeżenia wyremontowanych zabytków.
– Żeby instalowanie kamer w tym celu zadziałało, to po pierwsze musimy mieć to miejsce pod ciągłą obserwacją, a po drugie służby porządkowe muszą być w stanie bezzwłocznie zareagować na wezwanie obserwatora – komentuje Waszkiewicz. Jak informują specjaliści, sama obecność kamer nie jest skuteczna, gdyż większość przestępstw jest dokonywana nie przez wyrachowanych sprawców, a przez osoby przypadkowe pod wpływem emocji i używek. Dla nich obecność kamer nie ma znaczenia, bądź nie zdają sobie sprawy, z tego że taki system jest zainstalowany.

Oświetlenie to bezpieczeństwo
– Wbrew pozorom miasta mają wiele możliwości działania – mówi dr Waszkiewicz.
Najskuteczniejszą metodą zarówno poprawy rzeczywistego, bezpieczeństwa, jak i jego poczucia jest poprawa oświetlenia. Tym razem jest to zgodne z doświadczeniem i odczuciami każdego człowieka. Dobra widoczność podkopuje pewność siebie przestępców. Nie jest to na pewno tanie i proste przedsięwzięcie, szczególnie w polskich warunkach, gdzie często monopol oświetleniowy należy do koncernów, ale wydatki na pewno będą mniejsze niż w przypadku monitoringu.
Jedynym minusem jest mała efektowność (chociaż duża efektywność). Łatwiej pochwalić się zainstalowaniem monitoringu niż dziesięcioma nowymi lampami.

Jako niezwykle ważne uznaje się interdyscyplinarne projekty prewencyjne.
– Mogę powiedzieć przewrotnie, że najskuteczniejszym programem prewencyjnym był w ostatnich lata Orlik 2012 – mówi Waszkiewicz.
W kontekście wcześniejszych rozważań wyraźnie widać, że niezwykle ważne jest skupienie się na pozytywach. Sama walka z przestępczością może wywołać dodatkowy stres u mieszkańców.

Powszechnie za skuteczną jest uznawana zasada „wybitej szyby”, sprecyzowana przez burmistrza Nowego Jorku Rudolpha Giulianiego. Chodzi o to, że drobne wykroczenia bardzo mocno wpływają na poczucie bezpieczeństwa obywateli i przyczyniają się do wzrostu liczby przestępstw. Wybita szyba, przewrócony kosz, połamana ławka dają znak, że w tym miejscu nie szanuje się własności, co powoduje dalsze, nieraz groźniejsze przestępstwa. Z tym wiąże się w ogóle szerszy problem dbania o porządek w mieście. Zdaniem Giulianiego duże większe znaczenie dla naszego poczucia bezpieczeństwa, niż można się spodziewać, daje porządek na ulicy. Zamiecione chodniki, utrzymane w czystości przystanki, ławki itd.

Bardzo ważna jest też walka z graffiti. Jego usuwanie, podobnie jak inne wcześniej wspomniane czynności, muszą być wykonywane jak najszybciej. Pozostająca na widoku połamana ławka powoduje też obawy wśród przechodniów i dużo bardziej obniża poczucie bezpieczeństwa niż dokonana kradzież, o której dowie się zaledwie kilka osób.

Zlikwidować ciemne uliczki
Od początku lat 70. ewoluuje jeden z trendów kryminalistyki, który decydujące znaczenie w rozwiązaniu problemów bezpieczeństwa jakości przestrzeni publicznej.
– Dużo wagi poświęcamy kwestiom technicznym, ale tak naprawdę chodzi o człowieka i jego zachowanie, które można kształtować poprzez jakość otoczenia – mówi Krzysztof Łojek, wykładowca Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie.

Jednym z najważniejszych elementów tej filozofii jest projektowanie osiedli tak, by wyeliminować z nich najbardziej kryminogenne przestrzenie. Chodzi o miejsca trudno dostępne, które często nawet instynktownie uznajemy za niebezpieczne, mówiąc np. o ciemnych uliczkach. Pierwszą zasadą projektowania bezpiecznej przestrzeni jest zapewnienie jak największej możliwości obserwacji danego terenu przez jak największą grupę ludzi.

Jak ogromną rolę odgrywa ten aspekt przekonały się władze Szczytna, gdy do rozwiązania problemów dewastacji jednego z przedszkoli postanowiono zastosować omawianą zasadę Crime prevention through environmental design – CPTED. Zainwestowano przede wszystkim w pielęgnację zieleni na terenie przedszkola. Wycięto cześć krzewów i przycięto gałęzie, które utrudniały obserwowanie terenu z okien pobliskiego osiedla i zamontowano nowe oświetlenie. Zaangażowano też okolicznych mieszkańców do sygnalizowania niepokojących zachowań. Po przeprowadzeniu prac na tym terenie nie doszło do żadnego przekroczenia norm prawnych przez rok, podczas którego prowadzono monitorowanie eksperymentu.

W państwach takich, jak Holandia czy Belgia, CPTED jest na tyle popularny, że ustalono tam ogólne zasady aranżacji przestrzeni, które muszą być przestrzegane przez wszystkich budujących osiedla np. maksymalna wysokość bloków, liczba mieszkań na klatkę, lokalizacja drzwi wejściowych i inne.

Wszystkie te działania mogą się często okazać skuteczniejsze niż zwiększone wydatki na policję i wysyłanie patroli.


Krzysztof Łojek
wykładowca Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie

Przestrzeń fizyczna kształtuje zachowanie ludzi. Chodzi więc o takiej jej zaprojektowanie by efektem był jej pozytywny wpływ na nasze zachowanie. Władze lokalne powinny mieć to na uwadze zarówno podczas projektowania nowych osiedli, jak i aranżacji zastanej przestrzeni publicznej. Poprawa bezpieczeństwa powinna być jednym z celów projektów rewitalizacji, prowadzonych przez miasta. Niezwykle ważne jest też odpowiednie zaprojektowanie i utrzymanie parków miejskich. Badania przeprowadzone w USA w skazały, że zieleń jest elementem zmniejszającym przestępczość. Widok zieleni ogranicza poziom agresji. Poza tym parki są miejscami chętnie odwiedzanymi przez starszych, co wpływa na zmniejszenie agresji wśród młodzieży, gdyż czuje się ona obserwowana. Miejscami gdzie skupia się przemoc, są betonowe pustynie niechętnie odwiedzane przez starszych, za to będące atrakcyjnym miejscem spotkań młodzieży. Z zielenią nie można też oczywiście przesadzić. Nie może ona ograniczać znacząco pola widzenia i utrudniać obserwacji. Możliwość obserwowania jest podstawowym czynnikiem zmniejszającym liczbę przestępstw na danym terenie.


dr Paweł Waszkiewicz
adiunkt w Katedrze Kryminalistyki UW
Niewątpliwie można wykazać, że przy pomocy monitoringu złapano kilku przestępców i zatrzymano sprawców wykroczeń. Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę koszty instalacji systemu, utrzymania pracowników obsługi i konserwacji systemu, to może się okazać,
że dużo efektywniej byłoby doinwestować służby porządkowe. Opłacić dodatkowe patrole. Kupić sprzęt policji. Sfinansować inne działania prewencyjne. Brak tych analiz powoduje, że np. Warszawa chwali się liczbą wykroczeń wykrytych za pomocą monitoringu. W systemie warszawskim jest około 700 kamer i pracuje przy nich 200 osób. Jako sukces przekazuje się informację, że dzięki systemowi monitoringu podejmuje się 10 tys. interwencji rocznie. Z pozoru liczba wydaje się duża, ale jeżeli przeliczymy to na jedną pracującą osobę, to się okaże, że zgłasza ona na podstawie obserwacji jedno wykroczenie, lub przestępstwo na tydzień. Gdyby szeregowy funkcjonariusz policji miał taką skuteczność nie byłby to na pewno dla niego powód do dumy. Pamiętajmy też, że większość tych zgłoszeń to sprawy wykroczeń.



Program certyfikowania obiektów „Bezpieczne Mieszkanie”
Projekt realizowany rejonie Hollands Midden (Holandia). Uzyskanie certyfikatu wydawanego przez lokalną policję holenderską uwarunkowane jest spełnieniem wymogów:

• Budynki mieszkalne nie mogą zawierać więcej niż 50 mieszkań.
• Poszczególne ciągi komunikacyjne, np. wejścia do klatek schodowych czy bram, powinny prowadzić maksymalnie do 10 mieszkań.
• Wejście do budynku mieszkalnego jednorodzinnego i wielorodzinnego musi być widoczne z przestrzeni publicznej i powinno znajdować się w płaszczyźnie ściany budynku. Po zapadnięciu zmroku winno być dobrze oświetlone, nie może tworzyć nisz ani zagłębień.
• Zasadzona roślinność nie powinna ograniczać widoczności.
• Na każdym osiedlu winien znajdować się widoczny ze wszystkich stron teren rekreacyjny.
• 60 proc. sklepów osiedlowych zlokalizowanych było w budynkach mieszkalnych na parterze.
• Niezwykle istotnym wymogiem jest konieczność usuwania każdego uszkodzenia, zanieczyszczenia terenu, czy innej uciążliwości w ciągu 5 dni od jego zauważenia i zgłoszenia.

Zapobieganie przestępczości poprzez projektowanie środowiska

Naturalna obserwacja – czyli rozmieszczenie urządzeń, oświetlenia, aktywności ludzkiej oraz usytuowania budynków, w taki sposób, aby zmaksymalizować możliwość obserwowania tego, co się dzieje na całym obszarze. Zwiększenie prawdopodobieństwa tego, że intruz zostanie zauważony.

Kontrola dostępu – rozmieszczenie wejść, wyjść, ogrodzenia, właściwe zaprojektowanie zieleni oraz innych elementów fizycznej przestrzeni w celu ograniczenia dostępu osób niepowołanych oraz zapewnienia poczucia bezpieczeństwa osobom uprawnionym.

Wyodrębnienie terenu – odpowiednie usytuowanie budynków, płotów, chodników, znaków i napisów, ławek ulicznych, odpowiedni kolor farby, zaprojektowanie właściwej zieleni w celu ustanowienia jednoznacznej granicy, informującej o przynależności danego terenu do kogoś. Ludzie nabierają respektu dla cudzej własności, jeśli granica obszaru chronionego jest precyzyjnie zdefiniowana.

Zarządzanie i konserwacja – słaby stan techniczny lub niewłaściwe utrzymanie wyraża brak troski o własność i stwarza okazje do popełniania czynów zabronionych. Dodatkowo użycie materiałów i konstrukcji dobrej jakości i odpornych na zniszczenie redukuje konieczność wykonywania dodatkowych czynności naprawczych oraz zniechęca potencjalnych sprawców.

Źródło: Materiały szkoleniowe Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie „Poprawa bezpieczeństwa społeczności lokalnych poprzez szkolenia zapewniające właściwą organizację i kształtowanie przestrzeni publicznej”


Forum Samorządowe nr 8/45