Przydomowa nowoczesność

Przesmyki. Powiat siedlecki, woj. mazowieckie. Prawie 3800 mieszkańców, główne źródło utrzymania: rolnictwo, dodatkowe: turystyka. Największa atrakcja turystyczna: urokliwe dorzecze Bugu – prawie 20 proc. terenu gminy znajduje się w obszarze Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego i jego otuliny. Znaki szczególne: 389 oczyszczalni przydomowych. W znacznej części finansowanych przez UE.

Przesmyki. Wyjątkowy przykład małej gminy, która potrafiła pozyskać fundusze europejskie na program sanitacji (skanalizowania) swoich terenów. Program ten nie tylko – zgodnie z tendencjami unijnymi - wpisuje ekologię, ekonomię i nowoczesność w lokalne warunki, ale też jest dostosowany do potrzeb i oczekiwań mieszkańców. Większość małych gmin wie doskonale, że gospodarka ściekowa to jedno z trudniejszych zadań własnych. Musi być uregulowana, ale mieszkańcom częściej kojarzy się z niepotrzebnymi obciążeniami: roboty budowlane na ich gruncie, konieczność poniesienia pewnych kosztów przy budowie i obciążenie kosztami odprowadzania ścieków. Wolą już przećwiczone rozwiązanie – zbiorniki bezodpływowe (szamba), niejednokrotnie rozszczelnione lub opróżniane niezgodnie z panującym prawem (np. wylewane na sąsiednie łąki). Na takie praktyki gmina turystyczna, leżąca w obszarze ochrony przyrody nie może sobie jednak pozwalać. Zatem nie ma wyjścia – sanitacja jest konieczna, znikają szamba, zastępuje je system kanalizacyjny.

Ekonomia to podstawa
W małych gminach z rozproszoną zabudową tradycyjna kanalizacja grawitacyjna (rury zbierające ścieki i odprowadzające je do oczyszczalni) często okazuje się nieopłacalna. Problemem bywa najczęściej oczyszczalnia, która znajduje się daleko od gminy. Trzeba albo budować własny obiekt, albo prowadzić kilometry kanałów do najbliższej oczyszczalni. Każde z tych rozwiązań jest bardzo drogie. Dlatego opracowując w roku 2003 wielowariantowy plan sanitacji Przesmyków, członkowie Rady Gminy zwracali szczególną uwagę na stronę ekonomiczną planu. Po wnikliwych analizach okazało się, że budowa tradycyjnej kanalizacji to przedsięwzięcie bardzo kosztowne.

Alternatywą – dobrą pod względem technologicznym i korzystną finansowo – są indywidualne systemy oczyszczania ścieków, popularnie zwane „oczyszczalniami przydomowymi”.

Nowoczesność dla każdego
Działanie nowoczesnych oczyszczalni przydomowych przypomina pracę obiektów komunalnych – w nieco mniejszej skali. W Przesmykach pojawiły się oczyszczalnie z niskoobciążonym osadem czynnym. Wybrany model to podziemny zbiornik (bioreaktor) z odpornego tworzywa sztucznego (polietylenu) umieszczony obok domu (postronny obserwator widzi go jako pokrywę studzienki kanalizacyjnej). Wewnątrz swobodnie unosi się zawiesina złożona z bakterii i innych mikroorganizmów tlenowych (zwana osadem czynnym), które oczyszczają ścieki, traktując zawarte w nich substancje jako pożywkę. Powstają nieszkodliwe substancje: dwutlenek węgla i woda oraz związki mineralne. Woda wypływająca z oczyszczalni jest na tyle czysta, że może być wykorzystana do podlewania trawników i roślin ozdobnych lub mycia samochodu. Na ten cel gromadzona jest w specjalnym zbiorniku retencyjnym. Woda niewykorzystana odpływa do studni chłonnej, a stamtąd – do gruntu. Wewnątrz zbiornika pracuje dmuchawa - ścieki muszą być napowietrzone, aby bakterie dobrze pracowały oraz pompa zawracająca do zbiornika osad, któremu „udało się” wydostać.

Koszty pracy takiej oczyszczalni składają się z rachunku za prąd wartości rzędu 10-15 zł miesięcznie (praca pompy i dmuchawy). Trzeba też usuwać osady – pozostałości rozkładu ścieków. Według producenta, osad taki należy usuwać raz na 3 miesiące. Jak mówi Barbara Leśniczuk, zastępca wójta i wielka entuzjastka projektu: Nie kosztorysujemy pracy właściciela posesji przy nadzorze oczyszczalni. Z zawartej umowy wynika, że raz w tygodniu winien sprawdzić poprawność funkcjonowania wszystkich urządzeń, oraz raz na trzy miesiące wybrać utworzony osad (2-3 wiadra). Osad zostanie odebrany przez siedleckie Przedsiębiorstwo Usług Komunalnych (na mocy umowy zawartej z Gminą) i odwieziony na poletka osadowe oczyszczalni w Mordach. Całkowity maksymalny roczny koszt oczyszczalni dla pojedynczego budynku to 390 zł – dla porównania koszty utrzymania szamba (mowa oczywiście o poprawnej eksploatacji) wynoszą ok. 1570 zł.
Przewiduje się, że tego typu oczyszczalnie mogą pracować przez 30 lat.

Pieniądze i społeczność
Jedna oczyszczalnia kosztuje wraz z wykonaniem około 8000-9000 zł. To z punktu widzenia użytkownika bardzo dużo. Dlatego dla gminy priorytetem stało się pozyskanie środków finansowych unijnych i krajowych.

Pierwsze starania podjęto już w 2004 roku, kiedy dostępne były fundusze przedakcesyjne (środki SAPARD). Dzięki nim udało się zrealizować pierwszy z czterech etapów budowy: prace ruszyły 5 maja 2004 roku, powstało 188 oczyszczalni dla 964 mieszkańców, zatem poziom sanitacji gminy z zerowego skoczył na 25 proc.

Kolejne trzy etapy realizowane są przede wszystkim ze środków strukturalnych Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego oraz ze środków budżetowych Państwa:

• 75 proc. – środki unijne
• 10 proc. – budżet Państwa (w tym środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska)
• 10 proc. – przyszli użytkownicy/właściciele posesji
• 5 proc. – środki budżetu gminy.

Dzięki takiemu rozkładowi kosztów przyszli użytkownicy muszą wydać na budowę oczyszczalni niecałe 900 zł (kwota z realizacji II etapu). W dalszym ciągu nie jest to mała kwota dla budżetów domowych. Niemniej, wydatek ten zwraca się już po roku: suma kosztów budowy i eksploatacji po pierwszym roku wynosi ok. 1300 zł, zaś roczny koszt utrzymania szamba to ponad 1500 zł.

Barbara Leśniczuk zwraca uwagę na jeszcze inny ważny aspekt społeczny budowy oczyszczalni przydomowych:
– Budowa oczyszczalni przydomowych to inwestycja „przyjemna” do realizacji, bo Gmina, jako inwestor, ma do czynienia tylko z osobami zainteresowanymi budową oczyszczalni. Nie wymaga układania kilometrów sieci kanalizacyjnych na gruntach osób nie zainteresowanych inwestycją. Nie ma potrzeby przekonywać właścicieli gruntów, aby pozwolili ułożyć sieć na ich gruntach, ustalać i płacić odszkodowania.

Plan sanitacji przewiduje, że zainteresowanych inwestycją będzie ok. 50 – 60 proc. mieszkańców. Celem strategicznym stało się więc skanalizowanie gminy w 60 proc. Układ własności jest następujący:
– Właścicielem projektu i wszystkich oczyszczalni jest gmina, zaś użytkownikami są gospodarstwa domowe (osoby fizyczne), z którymi urząd gminy zawiera dwustronne umowy użyczenia – mówi Barbara Leśniczuk. - Koszty związane z utrzymaniem i eksploatacją inwestycji ponosi użytkownik. Ponadto użytkownik zobowiązuje się do użytkowania zgodnie z przeznaczeniem. Pokrywa także 10 proc. kosztów inwestycji.

Fundusze unijne na scenie
Pełnym sukcesem zakończył się drugi etap realizacji projektu. Powstało 201 oczyszczalni przydomowych dla 933 mieszkańców. Inwestycja trwała przez cały rok 2005.

– Efekt ekologiczny uzyskuje się zaraz po zakończeniu budowy każdej oczyszczalni przydomowej. Budowa jednej oczyszczalni przeciętnie trwa jeden dzień, a więc codziennie przybywa oczyszczonych ścieków – podkreśla Barbara Leśniczuk. Po zrealizowaniu tej części projektu sanitacja gminy osiągnęła wskaźnik 50 proc. Skanalizowano też trzy budynki komunalne użyteczności publicznej (środki pochodziły z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska).

Obecnie realizowany jest etap III – w jego ramach powstaje 200 oczyszczalni dla 725 mieszkańców. Zakończenie tego etapu przewiduje się na koniec bieżącego roku. W końcowym, IV etapie powstanie co najmniej 71 oczyszczalni dla 243 osób – zależnie od zainteresowania mieszkańców.

Udało się!
Swój sukces gmina Przesmyki zawdzięcza połączeniu w projekcie ważnych aspektów: uwzględnienie lokalnej specyfiki, szeroka współpraca ze społecznością lokalną na każdym etapie inwestycji, wybór rozwiązania pod względem jakości technologicznej i kosztów eksploatacyjnych oraz połączenie potrzeb społecznych, wymogów ochrony środowiska i budowanie wizerunku gminy jako ekologicznej i nowoczesnej.

Projekt uwzględnia studium wykonalności, które zostało wcześniej z wielką uwagą opracowane przez Radę Gminy. Uwzględniono w nim kilka wariantów – dzięki temu można było wybrać ten najlepszy pod względem technicznym, finansowym i społecznym. Uwzględniono m.in. możliwość podzielenia projektu na etapy, co umożliwia „bezbolesne” nakłady finansowe ze strony mieszkańców i gminy.

Udało się wykorzystać zadanie własne do rozwiązania innych zagadnień – przykładowo, problemów ochrony wód podziemnych. Wysoki stopień oczyszczenia ścieków i możliwość ich wtórnego wykorzystania np. do podlewania mogą przyczynić się do oszczędności wody.

Gmina cały czas stosowała zasadę „nic o nas bez nas”. Mieszkańcy nie tylko byli na bieżąco informowani o postępach prac, ale też sami zaakceptowali proponowane rozwiązania techniczne i finansowe. Dobrowolne skorzystanie z nowej sieci kanalizacyjnej, włączenie się w jej budowę oraz przyjęcie roli jej gospodarza – zarządcy sprawiły, że mieszkańcy byli przychylnie nastawieni do projektu i ułatwiali gminie jego realizację. Docelowo zmniejszą się bowiem nie tylko koszty ponoszone przez mieszkańców, ale też poprawi się ich jakość życia.

Warto skorzystać z doświadczenia gminy Przesmyki, która udowodniła, że dogłębną znajomość lokalnych warunków oraz szacunek wobec mieszkańców można przekuć na uzyskanie wysokiego dofinansowania.