Nie udało się m.in. ograniczyć występowania zagrożeń dla zdrowia psychicznego, ani polepszyć jakości życia osób z zaburzeniami psychicznymi i ich bliskich. Nie poprawiła się też dostępność świadczeń opieki psychiatrycznej w latach 2011-2015. W ocenie NIK główne przyczyny fiaska Programu to niezaplanowanie środków finansowych przez realizatorów poszczególnych zadań, nieskuteczna koordynacja Programu, a także ogólnikowość części celów i zadań.
W opinii ekspertów z dziedziny ochrony zdrowia niski poziom finansowania i zła organizacja opieki psychiatrycznej są głównymi barierami powodującymi ograniczony dostęp do świadczeń dla pacjentów z zaburzeniami psychicznymi. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego miał zapoczątkować proces tworzenia optymalnych rozwiązań organizacyjnych w leczeniu psychiatrycznym.
Ustalenia kontroli wskazują, że nie powstawały kluczowe projekty Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego: Centra Zdrowia Psychicznego, spełniające kryteria określone w Programie. Za ich tworzenie miały być odpowiedzialne samorządy, te jednak nie otrzymały niezbędnego wsparcia (także finansowego), ponieważ Ministerstwo Zdrowia nie ustaliło m.in. zasad tworzenia i finansowania modelu środowiskowej opieki psychiatrycznej. NIK zwraca uwagę, że dodatkową barierą w tworzeniu i funkcjonowaniu Centrów Zdrowia Psychicznego może być niedobór pracowników w opiece psychiatrycznej, o czym świadczą zalecane minimalne docelowe wskaźniki zatrudnienia w wybranych zawodach istotnych dla psychiatrycznej opieki zdrowotnej. W 2015 r. liczba psychiatrów wynosiła 3 584, przy oczekiwanej 7 800 i odpowiednio liczba: psychiatrów dzieci i młodzieży 380 (780), pielęgniarek i terapeutów środowiskowych 10 500 (23 400), terapeutów zajęciowych, rehabilitantów 560 (1560), specjalistów i instruktorów terapii uzależnień 608 (1 900).
NIK wskazuje ponadto, że samorządy województw nie wdrożyły m.in. planu stopniowego zmniejszania i przekształcania dużych szpitali psychiatrycznych. Plan ten był szczególnie istotny przede wszystkim z uwagi na nieodpowiednie warunki sanitarne i techniczne panujące w części tych placówek. Na ten problem Najwyższa Izba Kontroli zwróciła uwagę w 2012 r. po kontroli „Przestrzegania praw pacjenta w lecznictwie psychiatrycznym”. Stan techniczny i sanitarny obiektów budowlanych w 14 skontrolowanych wówczas szpitalach był niezadowalający. We wszystkich placówkach stwierdzono odstępstwa od obowiązujących wymagań, a w siedmiu służby nadzoru budowlanego oraz państwowej straży pożarnej wydały decyzje w sprawie ich usunięcia.
W ocenie NIK kluczowe znaczenie dla wdrożenia Narodowego Programu Zdrowia Psychicznego na lata 2017-2020 ma zabezpieczenie źródeł finansowania zadań zaplanowanych w nowej edycji Programu, gdyż w przeciwnym wypadku powtórzy się sytuacja z lat 2011-2015 i założone cele nie zostaną osiągnięte.
Ponadto NIK uznaje za wskazane podjęcie przez Ministra Zdrowia następujących działań:
- dokonanie analizy realizacji NPOZP w celu identyfikacji wszystkich problemów, które wystąpiły w latach 2011-2015 i na podstawie uzyskanych wyników podjęcie działań w celu sprawnej realizacji nowej edycji NPOZP;
- przeprowadzenie programów pilotażowych w celu przetestowania nowych rozwiązań i przygotowania regulacji prawnych dla sprawnego funkcjonowania i finansowania środowiskowego modelu psychiatrycznej opieki zdrowotnej;
- podjęcie działań w celu przygotowania kadr dla planowanych CZP;
- zapewnienie skutecznej koordynacji, monitorowania i oceny realizacji zadań NPOZP w nowej edycji, m.in. poprzez określenie wartości docelowych wskaźników monitorujących.
Źródło: NIK