Tadeusz Wrona: Erozja idei samorządności

Komentuj na Facebooku!




Minął kolejny rok po odrodzeniu samorządu terytorialnego. Dwadzieścia dwa lata temu podpisywaliśmy w Poznaniu m.in. ze ś.p. Franciszką Cegielską, ś.p. Wojciechem Szczęsnym-Kaczmarkiem i Maciejem Czajkowskim akt notarialny restytuowanego Związku Miast Polskich, wzorowanego na swoim przedwojennym pierwowzorze. Entuzjazm, bezinteresowność i ogrom pracy samorządowców I kadencji pokazał, jak olbrzymi potencjał lokalnej Polski był wcześniej niewykorzystany i marnowany. Wielkie nadzieje i ideały, które były na początku naszej samorządowej drogi, natrafiały przez te wszystkie lata na wiele raf i mielizn. Występowały ciągłe problemy z centrum, w którym powracały tendencje do recentralizacji oraz przerzucania na samorząd zadań bez wymaganych środków finansowych (przykładem najbardziej wyrazistym było wprowadzenie dodatków mieszkaniowych jako zadań własnych, co spowodowało głośne protesty samorządów). W Związku Miast Polskich wylistowano wtedy ustawy, których wprowadzenie spowodowało uszczuplenie budżetów gmin od 10 do 30 proc.

W mijającym 2012 roku w sposób szczególny dominowały znów, tak jak przed laty, coraz większe problemy z finansami samorządowymi, z którymi mają kłopot nawet największe i najsilniejsze ekonomicznie miasta. Odpowiedzialność samorządowców za swoje lokalne społeczności spowodowała, że przygotowali projekt ustawy o zmianie ustawy o dochodach JST (obejmujący m.in. zwiększenie udziału w PIT, przywrócenie zasady rekompensaty zmian ustawowych, wprowadzenie subwencji ekologicznej) i wraz z prawie 300 tys. podpisów obywateli, został on zarejestrowany jako druk sejmowy.

Finalizowanie zadań z kończącej się perspektywy unijnej daje zewnętrzne wrażenie, że rozpędzony walec samorządowych inwestycji będzie niezagrożenie parł dalej do przodu. Tak być nie musi. Nie ma wątpliwości, że pieniądze z funduszy strukturalnych stały się istotnym elementem rozwoju. Jak będzie w następnej perspektywie?

Przedstawiony przez przewodniczącego Rady Europejskiej budżet na lata 2014-2020 jest dla polskiego samorządu wyjątkowo niekorzystny. Kluczową sprawą jest likwidacja kwalifikowalności podatku VAT. Dotychczas we wszystkich programach funduszy strukturalnych, z wyjątkiem Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, podatek VAT był wydatkiem kwalifikowanym. Jeżeli ta likwidacja stanie się faktem, spowoduje realne zmniejszenie kwot dofinansowania samorządowych inwestycji o prawie jedna czwartą. Sprawa VAT wraca więc znów jak bumerang, uderzając w lokalne społeczności. W ww. projekcie budżetu obniżono również udział środków unijnych w dofinansowywanych projektach, zmniejszając go z dotychczasowej wartości 85 proc., a w projektach „miękkich” nawet do 100 proc., do proponowanej obecnie maksymalnej wartości 75 proc. Ma być także znacznie zmniejszona możliwość udzielania zaliczek. Płatności zaliczkowe nie będą mogły przekroczyć 1 proc. wartości projektu, przy obecnym limicie 10 proc. Wymienione elementy spowodują, że w nowej perspektywie unijnego finansowania, samorządy będą zmuszone przeznaczać znacznie więcej środków w ramach wkładu własnego niż dotychczas. Jeżeli na przedłożony projekt budżetu i wynikające z niego zagrożenia nałożymy znaczne obecnie zadłużenie samorządów oraz ograniczenia dotyczące deficytu budżetowego, to tworzy się obraz trudnych decyzji. Trzeba też dodać, że nawet miasta, które mają dobry rating, mają dziś problemy z otrzymaniem kredytów bankowych.
Prowadzone negocjacje nad zaprezentowanym budżetem unijnym nie mogą zakończyć się zgniłym kompromisem, zawartym w cieniu kryzysu europejskiego. Polska racja stanu jest tam, gdzie polski samorząd.

Samorządowcy przytłoczeni rzeczywistością
W codziennej krzątaninie samorządowej, staraniach o wypełnianie zadań ustawowych, „bieżączce” dotyczącej problemów dnia codziennego, zawikłanych problemach konkretnych osób przynoszonych na przyjęcia interesantów, ciągłych zabiegach o zewnętrzne pieniądze wspomagające niewystarczające własne budżety, oczekiwaniach mieszkańców zawsze większych niż możliwości, w tym potoku, a właściwie rzece spraw, często nie ma czasu na coś najważniejszego. Ginie cywilizacyjna wizja rozwoju, ograniczając się jedynie do Wieloletniej Prognozy Finansowej (już nawet bez Wieloletniego Programu Inwestycyjnego).

Wyraźnie brakuje szerszych działań na poziomie samorządów lokalnych i regionalnych na rzecz polityki prorodzinnej. Stan demograficzny jest nadal katastrofalny, a nie można przecież wszystkiego cedować na centrum. Dużym zaniedbaniem strategicznym jest też brak aktywności samorządów na rzecz repatriacji Polaków z krajów wschodnich.

Erozja idei samorządu
Najgorsze są jednak obszary korupcji w samorządzie, których niechlubnym symbolem są znów Starachowice. Występują działania dla własnej korzyści, a nawet dokonywanie oszustw tak, jak w małej gminie Łyszkowice, gdzie włodarz gminy rozliczał nawet rzekome delegacje służbowe. Ktoś powie, to było tylko 5 tys. zł. To naprawdę żenujące, chodzi przecież o zasady. Pamiętam, jak w pierwszej kadencji, część samorządowców w ogóle nie pobierała należnych diet delegacyjnych!

Upartyjnienie samorządu i „kupowanie” radnych np. poprzez zatrudnianie w gminnych instytucjach jest coraz częstsze. Jak kiedyś pisałem, pytając jak Grzegorz Palka oceniałby obecną sytuację, największym problemem obecnej kadencji samorządu
nie są kłopoty finansowe, ale erozja idei samorządu, nepotyzm, interesowność i często brak podstawowej przyzwoitości.

Jest na kim się wzorować
Na szczęście jednak znaczna część samorządowców nie odeszła od linii Grzegorza Palki. Są profesjonalni i oddani swoim wspólnotom lokalnym. Chciałbym wymienić chociaż kilku z nich.

Rafał Dutkiewicz, prezydent Wrocławia, łączy wizję rozwoju miasta, zdolności organizacyjne i wyjątkowy dar zjednywania ludzi.
Wojciech Szczurek, prezydent Gdyni, to osobowość i wzór służby publicznej, który ma u boku przewodniczącego Rady Stanisława Szwabskiego, organizatora polityki zewnętrznej Gdyni.

Małgorzata Mańka-Szulik, prezydent Zabrza, która wspaniale wykorzystuje przemysłowy kapitał Śląska poprzez rewitalizację obiektów kultury przemysłowej dla turystyki industrialnej.

Wojciech Lubawski, prezydent Kielc, doprowadził do uratowania i wykupienia przez miasto Targów Kielce, które znakomicie działają na rzecz rozwoju miasta.

Piotr Uszok, prezydent Katowic, przekształcający stolicę regionu przemysłowego w metropolię z rozwijającą się gospodarką i kulturą.

Marek Miros, burmistrz Gołdapi, zaskarbił sobie zaufanie mieszkańców już piątą kadencję, w trudnym terenie na północnym krańcu kraju.

Wojciech Murdzek, burmistrz Świdnicy, któremu udaje się corocznie organizować szczyt samorządowy na Kongresie Regionów w swoim zadbanym mieście.

Józef Kaczmarek, burmistrz Uniejowa, który pierwszy doprowadził do zrealizowania projektu geotermicznego, będącego prawdziwą atrakcją turystyczną, a równocześnie pozwala na ogrzewanie budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej wodami termalnymi.

Zofia Oszacka, wójt Lanckorony, budująca konsekwentnie markę „Lanckorona”, jako miejsca atrakcyjnego dla turystów, a jednocześnie wygodnego do życia dla mieszkańców.

Przepraszam wszystkich samorządowców, których powinienem wymienić, a nie zrobiłem tego wyłącznie z braku miejsca. Dalej więc, mimo wszystkich problemów i rozczarowań, aktualne jest nasze dawne hasło: „Liderzy lokalni nadzieją Rzeczpospolitej”.