Czesław Tomalik: …psy zająca zjadły

Samorząd gminny jest jedną z najważniejszych struktur Państwa – żywym organizmem działającym w blisko 2500 miejsc w Polsce. Trzeba mieć ważny powód, aby dokonywać istotnych zmian w jego funkcjonowaniu. Nie wystarczy nowe zasady w tej sprawie wymyślić w zaciszu gabinetu. Należy przeprowadzić głębokie badania funkcjonowania systemu samorządu gminnego (w terenie, w konkretnych, trafnie wybranych miastach i gminach) i przeprowadzić analizy porównawcze z rozwiązaniami sprawdzonymi w innych demokratycznych państwach. Następnie trzeba przeprowadzić symulację skutków nowych rozwiązań i pilotażowe wdrożenie na niewielką skalę. Tak, jak się to robi w przemyśle. A z uwagi na społeczny zasięg projektowanych zmian – trzeba ogłosić swoje plany i wyniki analiz oraz przeprowadzić publiczną debatę.

Punktem wyjścia jest zawsze Konstytucja, najwyższe prawo Rzeczypospolitej, a zwłaszcza art. 15, 16, 87 oraz cały rozdział VII (art. 163-172), odczytywane w kontekście całości tekstu i orzecznictwa TK. Definiuje wspólnotę samorządową jako ogół mieszkańców danej jednostki. Kładzie nacisk na ustrój przedstawicielski, w którym zadania jednostki wykonywane są za pośrednictwem organów stanowiącego i wykonawczego. Nie widzę, aby Konstytucja, przyznając członkom wspólnoty samorządowej prawo decydowania w drodze referendum, zastępowała nim akty prawa miejscowego stanowione przez organy wybieralne.

Przez ostatnie 3 lata żyłem nadzieją, że obecny Prezydent RP zechce w ramach swojej funkcji czuwania nad przestrzeganiem Konstytucji (obowiązującej od 17 października 1997 r.) zająć się uchwalonymi od tamtej pory ustawami niezgodnymi z gwarancjami konstytucyjnymi dla podstawowej roli gminy (art. 164) i dla adekwatności środków do zadań (art. 167). Niestety, tak się nie stało. Dnia 31 sierpnia Prezydent skierował do Sejmu projekt przedstawiony jako ustawa o samorządzie. Jeśli powstawał według zasady „jakoś to będzie”, to przypomnę, że tytułowa krzywda została wyrządzona „wśród serdecznych przyjaciół”.