Jak to się stało, że Norwegia jest obecnie jednym z najbogatszych państw świata? Spójrzmy na etapy i punkty zwrotne jej historii, pamiętając o losach naszego państwa oraz o polskich mocnych i słabych cechach narodowych. W Wikipedii przeczytamy, że Norwegia jest najsłabiej, po Islandii, zaludnionym krajem europejskim. Ludność jest skupiona głównie w południowej części kraju, wokół Oslo oraz na wybrzeżach.
Ważną częścią historii Norwegii była epoka wikingów, która rozpoczęła się w 793 r. Od tamtej pory wojownicy na długich łodziach często widziani byli w portach Europy Północno-Zachodniej. Norwescy wikingowie dotarli do Islandii, Irlandii (założyli tam miasto Dublin), Grenlandii, a także do Północnej Ameryki.
Stateczkiem płynącym przez Oslofjord dotarliśmy na Półwysep Bygdøy. Tu nad brzegiem fiordu rozłożyły się trzy muzea: Muzeum wypraw Heyerdahla „Kon-Tiki” i „Ra”, Muzeum statku „Fram” i legendarnych polarników Nansena i Amundsena oraz Muzeum Morskie.
Ale niewiele dalej stoi wspaniałe Muzeum Łodzi Wikingów. W nim znajdziemy wydobyte z kopców pogrzebowych drewniane okręty z IX wieku, których dębowe konstrukcje dzięki gliniastemu podłożu zachowały się w dobrym stanie przez ponad 1100 lat, czyli przez okres o 100 lat dłuższy, niż trwa nasza polska państwowość (sic!).
Po dziesięcioleciach podziałów kraju jednym z lokalnych władców, którzy podjęli próbę zjednoczenia, był Harald Pięknowłosy. W roku 872 r. założył pierwszą w Norwegii siedzibę królewską. Bitwa pod Stiklestad w 1030 r. przypieczętowała ostatecznie chrystianizację i zjednoczenie ziem norweskich. XIII wiek to czas świetności Norwegii pod panowaniem Håkona IV. W skład terytorium norweskiego wchodziły wówczas: Jämtland (dziś jeden z regionów Szwecji), Islandia, Wyspy Owcze, Orkady, Szetlandy i Grenlandia.
W XIV wieku kraj został osłabiony przez zwiększające się wpływy Hanzy (związek 160 miast pobrzeża Morza Północnego i Morza Bałtyckiego pod przewodnictwem miasta Lubeka), epidemię czarnej śmierci w 1349 r. i walki o tron. W ostatnich latach tegoż wieku Norwegia przystąpiła do unii personalnej ze Szwecją i Danią. Związek zawarty w mieście Kalmar jednoczył trzy królestwa pod berłem jednego monarchy.
Norwegia, coraz bardziej zależna od Danii, pozostała w tej unii do 1814 r. Wtedy to zwycięzcy wojen napoleońskich postanowili, że Norwegia ma stać się częścią Szwecji, jako odszkodowanie dla tej ostatniej za stratę Finlandii na rzecz Rosji. Uchwalona w 1814 r. konstytucja była próbą odzyskania przez kraj całkowitej suwerenności. Skończyło się jednak na unii personalnej ze Szwecją. Pełną suwerenność Norwegowie odzyskali w 1905 r.
I w tym momencie warto przywołać chwałę twardych i wrażliwych norweskich polarników. Fridtjof Nansen i Roald Amundsen to herosi mojego dzieciństwa. A tu mogłem podziwiać w muzeum statek „Fram” i ekspozycje dokumentujące ich wyczyny na miarę całego globu, na lodowych pustyniach smaganych huraganowym wiatrem w ekstremalnym mrozie.
Wikipedia przypomina, że Nansen w latach 1887-1888 podjął pierwszą wyprawę na nartach przez Grenlandię. Podczas przymusowego zimowania zamieszkał w igloo razem z Inuitami (Eskimosami), ucząc się od nich polowania, poznając zwyczaje i sposoby przetrwania w surowym klimacie. W latach 1893-1896 odbył ekspedycję po Oceanie Arktycznym na specjalnie zaprojektowanym statku „Fram” (nazwa pochodzi od norweskiego „naprzód”). Po dotarciu w głąb Arktyki próbował z partnerem dojść do bieguna północnego, mając do dyspozycji narty i sanie wraz z zaprzęgiem psów, ale nie udało mu się osiągnąć celu.
Z kolei Amundsen w latach 1903-1906 jako pierwszy przebył drogę łączącą Ocean Atlantycki i Ocean Spokojny tzw. Przejściem Północno-Zachodnim, prowadzącym przez Ocean Arktyczny wzdłuż północnego wybrzeża Kanady. W 1911 r. zdobył biegun południowy. Norweska wyprawa dotarła do lodowców Antarktydy na statku „Fram” użyczonym Amundsenowi przez Nansena, a trasę na biegun pokonała z pomocą psich zaprzęgów.
Ich rywalami, których pozostawili w pokonanym polu, byli Brytyjczycy - przedstawiciele dumnego imperium, które wówczas rządziło jedną piątą ludzkości - jako największe w dziejach świata. Norwegowie przeciwstawili im swoją wytrwałość i spryt, umiejętność adaptowania rozwiązań ludów Dalekiej Północy.
Hart ducha i fizyczna wytrzymałość tych ludzi fascynowały mnie od lat chłopięcych. Ale nie tylko dlatego stali się moimi bohaterami. Nansen skończywszy karierę podróżnika został w 1920 r. pierwszym Wysokim Komisarzem Ligi Narodów do Spraw Uchodźców. Pomógł uchodźcom politycznym wydostać się z Rosji Radzieckiej, a gdy nigdzie nie chciano ich przyjąć, zaczął wydawać specjalne dowody tożsamości (tzw. paszporty nansenowskie), które pełniły rolę dokumentu podróży. Za społeczną pracę i zaangażowanie otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1922 r.
Empatią wykazał się też Amundsen, wyruszywszy w 1928 r. samolotem na pomoc innym polarnikom, z którymi dwa lata wcześniej dokonał pionierskiego przelotu sterowcem nad biegunem północnym. Przepadł w Arktyce bez wieści.
Wróćmy do historii państwa. Wikipedia podaje, że do 1905 r. Norwegia i Szwecja miały wspólnego monarchę, politykę zagraniczną i służbę konsularną. Norwegia zachowała swą konstytucję, parlament, armię oraz mianowany przez króla rząd. W XIX wieku nastąpił rozwój demograficzny i ekonomiczny. Liczba ludności wzrosła trzykrotnie, a flota handlowa zajmowała 3. miejsce pod względem liczebności na świecie.
W 1905 r. rozwiązano unię personalną, a królem Norwegii został książę duński Karol, który przybrał imię Håkona VII.
W tym miejscu trzeba powrócić do Nagrody Nobla - po raz pierwszy wręczono ją w Sztokholmie w 1901 r. To znane wyróżnienie przyznawane jest za wybitne osiągnięcia naukowe, literackie lub zasługi dla społeczeństw i ludzkości, zostało ustanowione ostatnią wolą fundatora - Alfreda Nobla, szwedzkiego przemysłowca i wynalazcy dynamitu. Ale warto podkreślić, że Pokojowa Nagroda Nobla przyznawana jest przez Norweski Komitet Noblowski i to za „najlepszą pracę na rzecz braterstwa między narodami, likwidacji lub redukcji stałych armii oraz za udział i promocję stowarzyszeń pokojowych”. Zabytkowy budynek Muzeum Pokojowej Nagrody Nobla zwiedziliśmy obok miejsca postoju stateczków płynących w stronę półwyspu Bygdøy i znajdujących się na nim kolejnych muzeów.
Podczas I wojny światowej Norwegia została neutralna. Również na początku II wojny światowej do 9 kwietnia 1940 r. Norwegia pozostawała neutralna. Po ataku III Rzeszy król Norwegii wraz z rządem udali się na emigrację, a w kraju powstał rząd kolaboracyjny. W opozycji do niego działał Front Krajowy.
W 1945 r. Norwegia została członkiem ONZ. Według Ambasady Norwegii w Polsce w latach bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej Norwegia zdecydowanie trzymała się w cieniu polityki światowej, z intencją pozostania poza potencjalnymi konfliktami pomiędzy głównymi mocarstwami, jak też poza blokami politycznymi. Liczono na to, że wystarczającą gwarancję bezpieczeństwa przyniesie Organizacja Narodów Zjednoczonych, której przewodniczył wówczas jej pierwszy Sekretarz Generalny, Norweg Trygve Lie.
W 1947 r. Norwegia przyjęła pomoc gospodarczą w ramach Planu Marshalla, a w 1949 r. przystąpiła do NATO, a także kontynuowała politykę współpracy z państwami regionu. Norwegia przystąpiła w 1960 r. do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu EFTA. Norwegowie sprzeciwili się przystąpieniu do Unii Europejskiej dwukrotnie w referendach w 1972 r. i w 1994 r., ale w 2001 r. Norwegia podpisała z Unią Europejską Układ z Schengen o zniesieniu kontroli granicznych. Lecąc samolotem z Wrocławia do Oslo i z powrotem mogliśmy skorzystać z udogodnień Schengen.
Od 1947 r. aż do końca lat 90-tych symbolem norweskiego ducha śmiałej przygody był Thor Heyerdahl, etnograf i podróżnik, organizator i uczestnik dwóch wypraw transoceanicznych . Jego Muzeum na półwyspie Bygdøy ożywia wspomnienia o egzotycznych wyprawach „Kon-Tiki” w 1947 r. (przez Ocean Spokojny tratwą z drzewa balsa z żaglem) i „Ra” w latach 1969–1970 (przez Ocean Atlantycki łodzią z papirusu z żaglem).
Wikipedia przedstawia ciekawą historię norweskiego parlamentaryzmu. W 1884 r. wprowadzono odpowiedzialność rządu przed parlamentem. Powstały wtedy pierwsze partie polityczne. W 1898 r. wprowadzono powszechne prawo wyborcze, a w 1913 r. przyznano je również kobietom. W połowie lat 20. i w latach 30. nastąpił wzrost wpływów socjaldemokratów, którzy w 1936 r. wygrali wybory parlamentarne. Prowadzili oni politykę interwencjonizmu państwowego, przeprowadzili reformę prawodawstwa pracy i rozbudowali system świadczeń socjalnych. Po II wojnie światowej układ sił w parlamencie nie uległ zmianie. Najsilniejszą pozycję zachowali socjaldemokraci, dzięki którym znaczne środki finansowe przeznaczano na budowę państwa opiekuńczego, o rozbudowanym systemie ubezpieczeń społecznych, co miało przyczynić się do stworzenia w pełni egalitarnego społeczeństwa.
O ile lata powojenne charakteryzował stały wzrost norweskiej gospodarki, to lata sześćdziesiąte zostały nazwane epoką ropy naftowej. Odwierty w poszukiwaniu ropy przeprowadzone na dnie Morza Północnego ujawniły bogate zasoby tego surowca, co doprowadziło do znaczącego wydobycia ropy i gazu ziemnego. W późniejszych latach, złoża odkryto również na Morzu Norweskim i Morzu Barentsa. Największe wydobycie ma obecnie miejsce na Morzu Norweskim, w pobliżu wybrzeży środkowej części Norwegii. Ropa i gaz przyczyniły się do zbudowania norweskiej potęgi gospodarczej.
Według Encyklopedii PWN Norwegia jest dziś wysoko rozwiniętym krajem przemysłowym z gospodarką opartą na wydobyciu i eksporcie ropy naftowej (3. eksporter światowy, po Arabii Saudyjskiej i Rosji) i gazu ziemnego oraz rybołówstwie. Należy do państw o najwyższym standardzie życia na świecie, a produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wg parytetu siły nabywczej 53 tys. dolarów USA (2007) jest jednym z najwyższych w świecie.
Sektor naftowy i energetyczny jest kontrolowany w dużym stopniu przez rząd, który nadwyżki budżetowe lokuje w specjalnym funduszu, stworzonym w 1990 r. dla zabezpieczenia państwa na przyszłość przed ewentualnym obniżeniem dochodów w związku ze zmianami cen ropy oraz wyczerpywaniem się zasobów. Do połowy 2006 r. fundusz zgromadził ok. 250 mld dolarów USA, w większości inwestując je za granicą.
To wszystko uprawnia do uznania, że społeczeństwo norweskie i jego suwerenne i demokratyczne państwo osiągnęły wielki sukces. Ale tego na ulicach norweskiej stolicy nie widać. Nie sposób też dostrzec tego bogactwa w miasteczkach i wioskach. Norwegowie żyją bez szpanu, nie chwalą się swoim stanem posiadania. Pojawiła się jednak, zwłaszcza ostatnio, oznaka luksusu w norweskim egalitarnym społeczeństwie. To auta elektryczne marki Tesla, których wyjątkowo wiele można dostrzec w Oslo. Stoją obok skromnych domostw, jako drugie auto w rodzinie. Przyspieszają do 100 km/h w ciągu 5 sekund. Takim eleganckim bolidem to jednak można zaszpanować.
zgso@zgso.org.pl
.png)
.jpg)
